Een cliënt over groepstherapie

“Ah, toneelspelen, dat kan ik wel,” was mijn eerste gedachte toen ik kennismaakte met Anita Naus en met psychodrama.

Emoties spelen, gevoel benoemen, even de rol van mijn vader en moeder onder de loep nemen en klaar is Kees.

Dacht ik.

Misgedacht.

Psychodrama laat een mens weliswaar een rol spelen, of beter gezegd: een roldoen, maar dan wel een rol die in zijn of haar persoonlijkheid besloten ligt. En vaak is dat “besloten” ook inderdaad letterlijk “besloten,” heb je eigenlijk geen idee dat die rol, dat deel van je persoonlijkheid, er überhaupt is. Laat staan dat die zo’n invloed op je denken, voelen en handelen kan hebben.

Persoonlijk was ik aangenaam verrast door het effect dat psychodrama op mij had. Ik vond het prettig in en met een groep te werken, omdat je op deze wijze ook dingen ziet, leert en herkent van anderen. Het is een vorm van therapie die mij in liet zien waarom, en vanuit welke rol, ik in bepaalde situaties reageerde zoals ik reageerde. En waarom die reacties, die ik weliswaar bij mezelf vaststelde maar waar ik tegelijkertijd maar zo weinig invloed op leek te hebben, zo hardnekkig waren. Soms kwamen ze voort uit zelfbescherming, soms uit pijn vermijden, soms uit verdringing. Met deze manieren van reageren had ik mij ooit staande weten te houden, in situaties waarin dergelijke reacties logisch of gepast waren. Maar later, toen de oorspronkelijke aanleiding er al niet meer toe deed, waren deze reacties er nog steeds. En soms waren ze van “redders” veranderd in “lastpakken.”

Vanaf dat ik een klein meisje was had ik bijvoorbeeld altijd te horen gekregen dat ik zorgzaam moest zijn, en voor anderen een steun en toeverlaat (dat hoorde nu eenmaal zo, voor meisjes). Tegelijkertijd mocht ik niet janken of zeuren. Ik ontwikkelde dus gedrag dat mij prima voor anderen liet zorgen, maar waarin ik mijn eigen emoties “in de koelkast zette.” Een ongenaakbare Florence Nightingale. Toen jaren later mijn zoontje werd geboren, en een half jaar na zijn geboorte een erfelijke afwijking werd vastgesteld die veel zorgen en verdriet met zich meebracht, pikte ik deze rol meteen weer op. Niemand die zo goed voor mijn zoontje kon zorgen als ik – en niemand bij wie ik met mijn eigen angst, zorg en verdriet terecht kon, althans niet binnen mijn gezin.

Psychodrama liet mij inzien hoe ik mijn man en andere kinderen buitensloot, hoe ik van mijn ferme houding een ondoordringbaar harnas had gemaakt. Door een opstelling te maken van mijn familieleden en emoties, belichaamd door de andere groepsleden, werd het me opeens zonneklaar waarom ik me vaak zo eenzaam en zo moe voelde. Zij konden mij “vertellen” op welke manier ze mij beïnvloedden. Door een paar veranderingen in de constellatie te maken zag ik in welke (kleine!) dingen ik anders kon doen, waardoor er tegelijkertijd ruimte en nabijheid in de gezinssituatie ontstond. Het heeft me zachter en ontvankelijker, en ook flexibeler gemaakt.

Want “denken in vastgeroeste patronen” wordt vaak verward met “feit” – en dat zou inhouden dat er niets meer te veranderen valt. En niets is minder waar: door psychodrama heb ik leren inzien dat het wel degelijk mogelijk is mijn eigen (manier van) denken, doen en voelen te onderzoeken en te veranderen – van binnenuit.Geen aangeleerd nieuw gedrag, maar een nieuwe manier van rolvervulling door inzicht, groei en innerlijke harmonie.