Psychodrama is gebaseerd op de rollentheorie. Ieder mens vervult een aantal rollen in zijn leven, zoals de rol van moeder, werknemer, trainer, hulpverlener. Met sommige rollen kan je moeite hebben, met andere juist niet. De ene rol voedt of vergiftigt juist de andere rol. De wijze waarop een individu zijn rollen vervult maakt hem uniek, maakt hem wie hij is.
Vanaf baby leer je via ‘role taking’, wat wil zeggen dat je leert via het imiteren van anderen. Zo ook van de wijze waarop we zijn vastgehouden (of juist niet) en weer neergelegd. Hoe er op honger, alleen voelen, angsten werd gereageerd. ‘Role taking’ is een diepe, symbiotische en onbewuste verankering van leren en een ontwikkeling van een eigen mimiek en reactiepatronen op gevoelens zoals angst of liefde.
Vanaf je vierde/vijfde jaar leer je meer bewust, je leert via Role Playing. Je leert dat mama iemand anders is dan jij. In spel word je een mama zoals je eigen mama of zoals je wensmama, of een prinses zoals je graag zou willen zijn, of een dokter of een juf. Je zoekt uit dat jij er bent; Ik ben ! (Niet wie ik ben), dat je los bent van de ander. Je omgeving bepaalt mede hoe “vrij” je mag experimenteren of hoe dogmatisch en stereotype de rollen zijn die je speelt.
Als vrij mens (op de grens van pubertijd en adolescentie) kan je overstappen van de Role Playing in een nieuwe fase de Role Creation. Dat kan pas als de eerste twee fases zijn geïntegreerd, waardoor je een rol op geheel eigen, nieuwe en unieke wijze creëert.
Dan heb je ook nog de Survival Roles, de overlevingsrollen. Deze rollen bestaan uit een aantal afweermechanismen die je hebt ontwikkelt om jezelf “veilig” te stellen. Een kind dat zijn leven vrijwel alleen vervult met overlevingsrollen is een zwaar beschadigd kind.
Maar wij allen hebben een aantal overlevingsrollen gecreëerd; om niet de pijn van een belangrijke afwijzing te voelen, om geen schaamte te ervaren in een groep, et cetera.
In psychodrama onderzoek je via Role Playing hoe je een rol vervult om vervolgens te ontdekken of je via Role Creation het anders wilt en kan.
Werk je met kinderen of verstandelijk gehandicapten, dan zal het spel zich vooral blijven afspelen op het niveau van de Role Playing. Werk je met mensen die een psychiatrische stoornis hebben, dan zal je intenser gericht zijn op hun Survival Roles. Werk je als trainer dan is de Role Playing en de Role Creation gericht op de rollen in het werk en minder op het dagelijkse leven of/en persoonlijke verleden.